Үдэрэй амар мэндэ, хундэтэ нүхэд ! Энэ муухай үбшэн түби дэлхэйе эзэлээд хүн зон газаашье гараха аргагүй, гэртээ һууха саг. Сүлөөтэй болоо гэхэ юм гү, али сагаа үнгэргэхэ үйлэ юм гү, юрдөө энэ агаарай утаһанай энэ тэрэ арга шадабарииень туршаад үзэхэ эрмэлзэл түрэбэ. Сэхынь хэлэхэдэ һайтай ажал бэшэ, ойдо түлеэ бэлдэжэ, али үбһэ сабшажа ябаа һаа долоон дээрэ. Ушар юмбэ гэхэдэ хоер жэлэй урда Шойбоон нагасаабын үгүүлэл хэдэн үдэрэй турша соо компьютер соо оруулаад байн гэһэйм, тэрэмни зайн галай алдуугаар хумхиин тооһон болошоо. Эшэшэгүй энэ ажалаа һөөргэнь һэргээгээд үзэхэм.
Оролто үгэ
Би, Дамдинов Доржо Галсанович, Дамбын Дамдинай ба Шойбооной Дашамагай бага хүбүүн болоноб. Алишье талаһаа
Хэжэнгын аймагай Орот нютаг гарбалтай зон. 1990-ээд гаран оноор Данзан Дагбаевай "Тарбагатай нютагай түүхэһээ " гэжэ ном ехэ анхаралтайгаар уншажа ехэл баясаабди, юундэб гэхэдэ Орот ба Тарбагатай гээшэмнэй урда сагта нэгэ газар байһан. Тиимэһээ Орот нютагайнгаа түүхэдэ нэмэлтэ суглуулха дуран хүрэнэ.
Он жэлнүүдэй хүлгөөн соо юушье мэдээгүй байтар 21-хи зуун жэл гарашанхай. Саг зуура нюдөө анихада балшар бага уеын үүлэгүй тэнгэридэл адли гоё гэгшын зураглалнууд үзэгдэнэ: урда зуун жэлэй табяад - жараад онууд, нютагаймнай түб Энгельс колхоз, ягаан сэсэгээр бүрхөөгдэһэн нуга тала, Мухар - Хүнды, Шойбоон баабайн бууса, Барда нохой ... . Дүрбэтэй - зургаатай жаахан үхибүүд хорой дамжан Цыбаан аба, Түдэбэй эжы, Замбалын аба, Дондог ахай гэхэ мэтын олон айлай "айлшад " боложо наадана. Теэд хүнэй наһан мүнхэ бэшэ, зарим нэгэ буусада мүнөө үри хүүгэдынь ажаамидарна, нүгөө заримдань хорой хотонь үмхирөө, халаахай элбэгээр ургаа. Шэнээр гэр байра зохёожо залуушуул түбхинэнэ.
Энэ юртэмсэ дэлхэй дээрэ болохо юумэн боложол байгаа бэзэ (бурхан багшын табисуураар ), үнгэрхэнь үнгэржэ, ерэхэнь ерэжэ - шэнэ саг, шэнэ хүнүүд ... . Гансал сагай хүрдын эрьелдээн соо түрэл Орот нютагаймнай түүхэ, эсэгэ эжынэрэй, аха эгэшэнэрэй хэжэ ябаһан үйлэ хэрэгүүд мартагдахань гээшэ гү гэжэ бодоходо уйдамаар байна. Тиимэ хадань Шойбоон нагасаабынгаа, Дашама эжынгээ үгүүлэл "Орот нютагай түүхэһээ " гэжэ суглуулбарида нэмэлтэ боложо оруулая.
Орот гэжэ нютагай нэрэ хаанаһаа бии болооб? Үбгэд хугшэд хөөрэхэ. Олон жэлэй урда нэгэ түрмэһөө тэрьелһэн ород хүн (каторжанин ) эсэнхэй сусанхай, төөрижэ тэнэжэ ябатараа хээрэ унтаад, бодожо харахадань хүлэйнь гэнжэ алдууршаһан байба. Тэрэ хүн ехээр баярлажа, үлзытэй һайхан нютаг гээшэб, эндэ сүлөө оробоб, тиимэ хадаа Орот гэжэ нэрэтэй болог гээ ха.
1990- ээд гаран оноор нэгэ харгын хүн зорюута манай нютагаар тойрожо газар харахадаа иигэжэ хэлээ: "Би Буряадайнгаа нютагуудай түүхээр һонирходогби. Хаанта засагай үеын карта дээрэ танай эндэхи газар Оройто гэжэ бэшээтэй байна. Тиимэһээ ородууд Орот гэхэгүй, харин Ороты гэдэг гээшэ." Энээндэнь ехэ этигэхээр. Элхиин эхин үндэр газарыемнай ородууд Вершинка гэдэг хаям.
Нютагаймнай зоной уг гарбал. Ехэнхи зоной уг гарбал Хори буряад гээшэ. Хориин 11 эсэгын эхи табигшан - Хоридой мэргэн. Хоридой мэргэн хоер һамгатай: Шаралдай ба Нагатай. Шаралдай табан хүбүү түрөө: Галзууд, Шарайд, Хуасай, Хүгбдүүд, Гушад. Нагатай зургаан хүбүү түрөө: Худай, Бодонгууд, Харгана, Сагаан, Хальбан, Батнай.
Галзууд хүн габараатай (дээрэлхүү ), ганса модон шүдхэртэй.
Шараһан мяхан хүншүүтэй, Шарайд хүн шарбаатай.
Эреэн нохойн хошхоног урбуулжа эдиһэн боохой хуасай.
Хүгбдүүд зон хүлгөөтэй, хүйтэн модон шүдхэртэй.
Худай хүн ходорхой, хооһон түйсэ мухарихай.
Бодын мяханда садаагуй, боошхо архида һогтоогуй бодолгуй бодонгууд.
Харгана хүн харбаатай, хатаһан модон шүдхэртэй.
Сарай мяханда садахагуй, саажатай архида тунахагуй сагаангууд.
Галзууд ехэ хүбүүн хадаа адуун төөлэй хүртэхэ эрхэтэй. Галзуудай үгы байбал Сагаан адуун төөлэй хүртэхэ эрхэтэй.
Хориин 11 эсэгын Орот нютагай түлөөлэгшэд. Шойбоон баабайн уг гарбал - худай (шоо худай ). Шойбоон худай угаа сээжээр хэлэхэ шадалтай хүн байгаа. Дашама басаганиинь бэшэжэ абаһан.
Хонхорой Шарайд: Зодбото Шарайд - Парангийтан; Түлбэритэ Шарайд - Тэхээдэртэн (Сангади, Самба - Дамдинай эжы, манай хүгшэн эжы ); Гүрэмбэтэ Шарайд - Лудантан ( Митаб - МэжэтДоржо, ЦыренДоржо, Дамдинжаб, Дансаран, Володя, Борисой эсэгэ ), Һасарантан ( Лхасаранова Дашама, Дарибал, ГалсанДоржо ); Балдюурта Шарайд - Һабхаалиин Санжитан (Санжин Бүүбэй, Цыретор, ЦыренДулма, СандагДоржо ), Пампын Намжилтан ( Хөөрхэдэ Надя ); Хаарбазата Шарайд - Малаантан,Тэхэтэн, Бухайр (Түгнэһээ ерэһэн ).
Галзууд: Һарбадаг Галзууд - Бэлигтэтэн (ЖамбалДоржо), ДашаДэлэгтэн, Согтын Содботон (ДашаЖамса, Содномбал ), Балшихаан Бататан (Балма Батуевна ); Һүбын Галзууд - Мухыйдаан, Үлзытын Цэжэбтэн (Цыден Цыжипович), Цэрэнэй Баатартан, Балхуутан - ? Баргажанай Галзууд гэхэ.
Хүгбдүүд: Баруун Хүгбдүүд - Борбоошын Бүүбэй (Түгнын), Жамбаев ЦыренДоржо; Зүүн Хүгбдүүд - Радна дархантан (Батуев Радна, Түгнын зон).
Харгана: Баантитан, Хэрээснэй Эрдэнитэн (Эрдынеев ДабааСамбу ), Дарима Цыреновна (Тудупов Аюрай нүхэр).